تحلیلی از انتظام بصری در سیمای شهرها برای برنامه ریزی فضاهای شهری مطلوب،مطالعه موردی: شهر تبریز

در دوره معاصر، شهرها بدون رعایت ضوابط و معیارهای مناسب و ساخت و سازهای بدون برنامه، به شهرهای بدون جاذبه و کیفیت تبدیل شده اند و آشفتگی فضائی به وضوح در آنها نمایان است. فقدان هویت، نابسامانی و اغتشاتش بصری از مهم ترین مشکلاتی است که شهرهای امروزی ایران با آن مواجهند. به دلیل عدم توجه به اصول و معیارهای کیفی و هنری و روشن نبودن جایگاه آنها در طرح های توسعه شهری، بسیاری از طرح های ارائه شده نتوانسته به نیازهای شهروندان در ایجاد فضاهای شهری مطلوب پاسخ دهد. در واقع، یکی از اصول مهم برنامه ریزی شهری و یکی از مهم ترین نیاز های شهروندان؛ یعنی سیمای بصری مطلوب بدست فراموشی سپرده شده است. بدین ترتیب، تحقق اهداف و موازین مربوط به سیمای شهر و کیفیت بصری شهرها بسیار دشوار و دست نیافتنی گشته است. انتظام در سیمای شهر، بعنوان یکی از مظاهر ارتقای کیفی محیط های شهری، می تواند یکی از راهکارهای موجود باشد و توجه و تأکید مدیریت و برنامه ریزی شهری کشور بر بکارگیری اصول و معیارهای ارائه شده در ایجاد فضاهای شهری مطلوب از الزامات جدی بشمار می آید. در این میان بازشناسی اصول و معیارهای شهرهای سنتی و کالبد دادن به آنها به زبان حال می تواند بر توانمندی های برنامه ریزی شهری کشور افزوده و پایه های محکم و پایداری را در توسعه شهری ماندگار نماید. در این میان شهر تبریز، به عنوان یکی از کلانشهرهای تاریخی کشور با رشد و توسعه بالا، همانند سایر کلانشهرهای کشور، با بی نظمی و آشفتگی بصری مواجه است. در این رساله، مباحث نظری در رابطه با نظم بعنوان عاملی مهم در ایجاد مطلوبیت در فضاهای شهری، انواع نظم و مفاهیم مرتبط با آن، فضا و ابعاد گوناگون آن، سیمای شهر، عوامل موثر بر آشفتگی سیمای شهر و ضوابط و اصول کلی در رابطه با سیمای شهری مطلوب با هدف ایجاد ارتباط بین محیط شهری و ساکنان آن و افزایش ادراک شهروندان از محیط و حس تعلق به مکان طرح گردیده است. اهداف تحقیق هدف کلی: تلاش در جهت تبیین نوع جدیدی از نگرش به شهر در راستای توجه بیشتر به کیفیت فضاهای شهری. اهداف خرد: 1- شناخت و ارزیابی وضعیت موجود فضاهای شهری تبریز از نظر بصری. 2- تعیین جایگاه ارزشی فضاهای سنتی در انتظام و پیوستگی محیط های شهری و حفظ هویت کالبدی. 3- تعیین اثرات کالبدی محیط بر ادراک انسانها و افزایش حس تعلق به مکان از طریق ایجاد نظم در خلق فضاهای شهری مطلوب. 4- تعریف و تبیین عوامل موثر در ایجاد نظم و عوامل تأثیر گذار در از بین بردن نظم در فضاهای شهری. 5- شناسایی و تعیین معیارهای ذیربط با راهکارهای ممکن برای ارتقاء کیفی و انتظام بصری سیمای شهری. فرضیات: 1- عدم توجه به اصول و معیارهای کیفی و هنری در طرح های توسعه شهری موجب شده تا فضاهای شهری بر اساس سلیقه های شخصی توسعه یابند که نتیجه آن آشفتگی و عدم هماهنگی در سازمان کالبدی شهرها است. 2- هماهنگی بین عناصر و المان های شهری می تواند در افزایش ادراک شهروندان از محیط و افزایش حس تعلق به مکان موثر باشد. 3- تقابل میان شکل جدید و سیمای کهن در اثر عدم توجه به فضاهای سنتی باعث گسستگی و بی نظمی در سیمای کالبدی محیط و از بین رفتن هویت مکانی می گردد. 4- سیطره کمیت و تأکید کارکردگرایانه به حل مسائل شهری باعث ایجاد آشفتگی و بی نظمی در فضاهای شهری شده است. در این رساله در کنار مطالعات کتابخانه ای، به بررسی عینی و ارزیابی وضعیت موجود فضاهای شهری آن پرداخته شده و با انجام مصاحبه با ساکنان آن و مشاهدات میدانی به آزمون فرضیات و نتیجه گیری رویکردهای نظری پرداخته شده است. از آنجائیکه تقریباً رشد و توسعه کلانشهرهای کشور از الگوی یکسانی پیروی می کند و در این زمینه با چهره منطقه ای مواجه نیستیم، نتایج تحقیق می تواند قابل تعمیم به دیگر کلانشهرهای کشور نیز باشد.